Nước mắm Phú Quốc bị thách thức

Những cơ sở sản xuất nước mắm trên đảo cũng là những
địa chỉ du lịch hấp dẫn du khách. Tuy nhiên số phận của nước gia vị đặc
biệt này cũng gặp bao nỗi truân chuyên.

Bà Phạm Thị Mười – một hộ gia đình làm nước mắm lâu
đời trên đảo Phú Quốc nói: “Yếu tố làm cho nước mắm Phú Quốc
(NMPQ)“không lẫn vào đâu được” chính là nguyên liệu và qui trình sản
xuất khác biệt”.

Về nguyên liệu phải là cá cơm, trong đó cá cơm sọc
tiêu, cơm đỏ và cơm than là tốt nhất. Hầu hết những gia đình làm nghề
nước mắm truyền thống trên đảo Phú Quốc đều có ghe tàu đánh bắt cá cơm
riêng. Cá cơm được xử lí và ướp chợp ngay trên biển.

Điều này lí giải tại sao NMPQ lại có màu cánh gián tự
nhiên vì do được ướp tươi, máu còn trong thân cá và được muối ủ trong
thùng gỗ, loại gỗ đặc biệt, thời gian ít nhất 12 tháng.

Một yếu tố làm nên sự khác biệt nữa, đó là NMPQ phải
được sản xuất ngay trên đảo Phú Quốc với đặc thù về khí hậu và thổ
nhưỡng khác biệt.

Theo một số tài liệu, từ cuối thế kỷ thứ 19, NMPQ đã
được tiêu thụ trên thị trường Campuchia và Thái Lan. Sau đó, một số tàu
buôn của nước ngoài đã đưa NMPQ vượt biển qua thị trường châu Âu.

Tuy nhiên, cũng như số phận những sản phẩm ngon nổi
tiếng khác, thương hiệu NMPQ cũng đã bị lợi dụng. Trên thị trường, nước
mắm mang nhãn hiệu Phú Quốc hay ghi “từ nguồn nguyên liệu cá cơm Phú
Quốc” được bày bán tràn lan.

Bà Nguyễn Thị Tịnh – Chủ tịch Hiệp hội NMPQ cho biết:
“Toàn đảo hiện có 104 nhà thùng làm nước mắm, sản lượng NMPQ bình quân
mấy năm gần đây đạt khoảng 25-30 triệu lít/năm, trong đó khoảng 20 triệu
lít đạt 30 độ đạm. Mỗi năm xuất khẩu ra nước ngoài khoảng 3 triệu lít.
Tuy nhiên số lượng sản phẩm mang nhãn hiệu NMPQ tiêu thụ trên thị trường
lên đến khoảng hai trăm triệu lít/năm. Như vậy, hầu hết NMPQ đã được
sản xuất, đóng chai trong đất liền. Thậm chí nước mắm sản xuất tại Thái
Lan nhưng cũng “đeo lon” Phú Quốc để xuất khẩu ra nước ngoài từ những
năm 1970”.

Đầu tháng 10/2012, người dân Phú Quốc đón nhận tin
vui khi NMPQ chính thức được Ủy ban Châu Âu (EC) cấp qui chế bảo hộ tại
Liên minh Châu Âu. Trước đó, để bảo vệ thương hiệu NMPQ, từ giữa năm
2001, Cục Sở hữu công nghiệp đã công nhận tên gọi xuất xứ NMPQ.

Ngày 16/5/2005, Bộ Thuỷ sản đã ban hành qui chế tạm
thời về kiểm soát, chứng nhận nước mắm mang tên gọi xuất xứ Phú Quốc và
đã ban hành qui định tạm thời về sản phẩm này.

Theo đó, nguyên liệu cá cơm phải được đánh bắt trên
vùng biển Phú Quốc, bằng lưới vây; tỷ lệ cá cơm để làm nước mắm phải đạt
95% trở lên. Tất cả qui trình chế biến, đóng gói sản phẩm đều phải thực
hiện trong khu vực địa lý huyện đảo Phú Quốc. Thế nhưng cho đến nay,
sau hơn 7 năm ban hành qui chế thị trường sản xuất tiêu thụ NMPQ vẫn hỗn
loạn.

Một khó khăn nữa mà dân làm NMPQ đang phải đối mặt đó
là tình trạng khan hiếm cá cơm. Với kiểu đánh bắt tận diệt trong nhiều
năm qua, các loại hải sản, trong đó có cá cơm đang ngày càng cạn kiệt.
Đặc biệt gần đây có hiện tượng thương nhân Việt đi thu gom cá cơm trực
tiếp trên vùng biển Phú Quốc để bán cho Trung Quốc với giá cao gấp 2-3
lần bình thường.

Trước đây cá cơm nguyên liệu làm nước mắm chỉ vào
khoảng 7-8 ngàn đồng/kg, mấy năm nay duy trì mức 16-20 ngàn/kg. Nhiều
nhà sản xuất nước mắm truyền thống đã “treo thùng”, hoặc sang nhượng lại
với giá rẻ, chuyển đổi ngành nghề kinh doanh.

Chủ tịch Hiệp hội NMPQ – bà Nguyễn Thị Tịnh đưa ra dự
báo: “Rõ ràng NMPQ đang đối mặt với nhiều thách thức, từ vấn nạn hàng
nhái, hàng giả đến vùng nguyên liệu. Nếu không có sự can thiệp quyết
liệt của nhà nước thì không biết NMPQ sẽ về đâu”, bà Tịnh nói.

Với kiểu đánh bắt tận diệt trong nhiều năm
qua, các loại hải sản, trong đó có cá cơm đang ngày càng cạn kiệt. Đặc
biệt gần đây có hiện tượng thương nhân Việt đi thu gom cá cơm trực tiếp
trên vùng biển Phú Quốc để bán cho Trung Quốc với giá cao gấp 2-3 lần
bình thường.